Drenthe - de Hondsrug

Fietsen in Drenthe

Drenthe is bijzonder interessant vanwege geologische- en cultuurhistorische overblijfselen. En het is ook nog eens een mooie fietsprovincie met veel bos en heidevelden! Na de polders van Groningen zoek ik het hogerop in Drenthe. Het gebied van de Hondsrug met ter weerszijden beekdalen is uniek en zeer de moeite waard!

Inhoud

• De landschappen van Drenthe
• Dag 1: verkenning van Grollo (Rolderdingspel)
• Dag 2: beekdal van de Drentse Aa
• Dag 3: de Hondsrug
• Dag 4: keiendag
• Dag 5: beekdal van de Hunze
• Dag 6: naar Stadskanaal
• Tenslotte

De landschappen van Drenthe

Een groot deel van Drenthe is een plateau-landschap, ontstaan in de IJstijden. De gletsjers hebben veel sporen achter gelaten, zoals de Hondsrug en andere (lijnvormige) verhogingen in het landschap. Ten oosten van de Hondsrug ligt Drenthe lager. Het regenwater dat vanaf de Hondsrug dit lagere gebied instroomde stagneerde bij verdere afvoer. Daardoor kwam in de lagere delen van het land op grote schaal veenvorming voor, tot in Duitsland aan toe, waar de oevers van de rivier de Eems ook hoger liggen. Zo ontstond een "goot"vormig veenkoloniëngebied dat zich, ongeveer evenwijdig aan de Hondsrug, van Duitsland via Drenthe tot in Groningen uitstrekt.
Drenthe ligt boven zeeniveau. Veel dijken komen we hier niet tegen.

hoogtekaart Drenthe (bron: rapport "Een groene visie op Drenthe")

Op de hoogtekaart van Drenthe is in geel het plateau zichtbaar, ca. 10-20 meter boven zeeniveau. Duidelijk is de afscheidingslijn van de Hondsrug in het oosten te zien, die loopt van Groningen naar Emmen. Ten oosten van deze lijn ligt het land een stuk lager maar nog wel boven zeeniveau.

beekwaterlopen in Drenthe (bron: rapport "Een groene visie op Drenthe")

Een gevolg van deze hoogteverschillen in het landschap is het patroon van de waterlopen in Drenthe. De Hondsrug is een soort waterscheiding; ten oosten van de Hondsrug stroomt de Hunze bijna noordelijk af en ten westen van de Hondsrug stromen sommige beken naar het noorden, waaronder de Drentse Aa, maar andere naar het westen en zuiden.
De bodem van Drenthe is overwegend zanderig. Vroeger hadden de boeren hierdoor een karig bestaan. Er werd veen door het zand gemengd, of klei uit de noordelijke provincies, om de grond vruchtbaarder te maken. Ook werd stalmest van schapen gebruikt.


De gletsjers en ijskappen uit de IJstijden sleurden ook veel stenen en zwerfkeien uit Scandinavië mee naar Drenthe. Sommige zo groot dat onze voorouders er in de Prehistorie zogenaamde Hunebedden van bouwden om hun doden in te begraven.  Deze Hunebedden zijn vooral te vinden op de Hondsrug.

lokaties Hunebedden (bron: www.entoen.nu)

Dag 1: verkenning van Grollo (Rolderdingspel)

Ik logeer in een blokhut op de boerderij Jobinghoeve bij Grollo (onder Assen). Van daar uit ga ik per fiets de provincie verkennen.

mijn blokhut

stapelbed voor mij en mijn fiets

verkenning van de omgeving van Grollo

Grollo ligt redelijk centraal in het Hondsrug-gebied en is omgeven door bossen en heidevelden. 

informatiebord natuurontwikkeling in het Andersche Diep

Vanuit de Hondsrug komt ondergronds kwelwater aan het oppervlak. Langs de beekdalen van de Drentse Aa en de zijriviertjes is veel ruimte voor natuurontwikkeling. Grote grazers houden de vegetatie kort en afwisselend.

beekdal van de Andersche Diep

pingo ruïne in bos bij Schoonloo

Een pingo-ruïne is een restant uit de IJstijd. Als een ondergrondse ijsmassa smelt, zakt de grond in en ontstaat plaatselijk een meestal ronde kuil waarin zich water verzamelt. 

rietdekker aan het werk in het openluchtmuseum van Orvelte

Dag 2: beekdal van de Drentse Aa

Het stroomgebied van de Drentse Aa ligt opgesloten tussen de ruggen van het Hondsruggebied, dat bestaat uit 4 parallelle verhogingen in het landschap.
Vanaf het hoogste punt in het landschap, de bult in het Fries-Drents plateau nabij Grollo, begint het stroomgebied met kleine beekjes en eindigt met een flinke rivier die uitmondt in het Paterswoldemeer in Zuid-Groningen. Ik heb deze waterloop met de fiets gevolgd. Het beekdallandschap kenmerkt zich door een meanderende beek, moerasgebieden en natte graslanden met hier en daar een broekbos, met bijbehorende flora en fauna. Door lokale afgravingen tot het grondwaterniveau ontstaan waterbergingsgebieden om het water langer in de provincie vast te houden en aldus verdroging tegen te gaan.

langs het beekdal van de Drentse Aa

informatiepaneel "natuurpark Grollo"

Deze voormalige zandafgraving bij Grollo is thans door Staatsbosbeheer ontwikkeld tot natuur- en recreatiegebied. De ring van water geeft de oorspronkelijke contouren van de zandwinplas aan.

natuurpark Grollo

informatiepaneel Ballooërveld (bij Rolde) 

Dit voormalige militaire oefenterrein is thans natuurgebied met een open karakter, veel heide en zandverstuivingen.

beekje bij Haren

landgoed "Het Westersche Veld" bij Rolde

Het bijzondere van dit landgoed is de speciale verkaveling; in plaats van rechte stroken, afgewisseld door sloten en houtwallen, is in de vorige eeuwen gekozen voor een verkaveling met zichtlijnen naar de kerktoren van Rolde; een zgn. torenverkaveling. Hierdoor is een waaiervormig patroon ontstaan (zie topografische kaart hieronder).

torenverkaveling van Rolde

Dag 3: de Hondsrug

De Hondsrug bestaat uit vijf "ribbels" in het Drentse landschap; het hoogste punt ligt bij Emmen op ca. 23 meter boven NAP. Op sommige plaatsen is de verhoging ten opzichte het toch al hogere Fries-Drents plateau duidelijk zichtbaar. Vooral aan de oostkant, waar het Hunzedal aanzienlijk lager ligt. Geologen denken dat de Hondsrug met de beekdalen van Drentse Aa en Hunze aan weerszijden gedurende de IJstijden deel uitmaakten van één grote smeltwaterrivier die naar het zuiden stroomde. Waarom de stroomrichting van beide beken nu noordwaards is is mij onduidelijk. Wellicht heeft geologische opdrukking van het Fries-Drents plateau de stroomrichting omgedraaid.

De vijf "ribbels" in het landschap (bron: www.dehondsrug.nl)

Vandaag heb ik de zuidelijke helft van de Hondsrug verkend.

zuidelijke helft Hondsrug richting Emmen

Oranjekanaal bij Wezuperbrug

De verdroging in Drenthe is een toenemend probleem; enkele oorzaken zijn een te snelle afvoer van regenwater en de toenemende drinkwaterproductie. Met diverse projecten zoals het meer laten meanderen (slingeren) van de rivieren Drentsche Aa en Hunze, en het realiseren van waterberging door lokale afgraving, hoopt men het tij te keren en het water langer vast te houden.
Voor de natuur is een hoge grondwaterstand perfect, de boeren willen liever -80 tot -150 cm.
Door plaatsing van watermeters in de hele provincie wordt het peil bijgehouden.

watermeter voor grondwaterniveau

Tijdens mijn fietstocht zag ik een afwijkend patroon tussen Exloo en Buinen op de topografische kaart dat mijn nieuwsgierigheid opriep.

het Lofar-terrein op de topografische kaart

Bij aankomst bleek net een excursie plaats te vinden en ik mocht aansluiten.

uitleg over het principe van de radio telescoop

Het bleek dat in dit gebied een radio telescoop was gebouwd, het Lofar-project. Deze derde generatie radio telescoop (de eerste staat in Dwingeloo, één schotel; de tweede in Westerbork, een ring van 12 schotels) is middels een snelle glasvezel verbonden met andere telescopen in de wereld. Tezamen vormt deze groep van internationale ruimte kijkers een "cirkelvormige schotel" waarmee men in staat is zeer lange golflengen op te vangen zodat tot bijna de Oerknal teruggekeken kan worden.

Het omliggende terrein is afgegraven en ontwikkelt zich tot een moerasachtig natuurgebied waar zelfs bevers en ijsvogels wonen. Met de vrijkomende grond zijn terpen opgeworpen om de installaties droog te houden. 

Lofar radio-telescoop bij Exloo

Lofar antennes

close-up

steile oever met nesten zwaluwen en ijsvogels

informatiepaneel Lofar

Dag 4: Keiendag

Deze dag heb ik besteed aan de vele zwerfkeien in Drenthe. Allereerst heb ik een bezoek gebracht aan het prachtige Hunebedcentrum in Borger en vervolgens heb ik een Hunebed-fietsroute gevolgd op mijn nieuwe app www.route.nl (ook voor wandelaars!). 

keiendag

In de keientuin van het museum zijn de mooiste zwerfstenen bijeengebracht met informatiebordjes als toelichting. De stenen komen uit Scandinavië en zijn gedurende de IJstijden door de uitbreidende gletsjers losgewerkt uit de bodem en vervolgens getransporteerd en in de smeltfase van het ijs gedropt. Sommige stenen vertonen gletsjerkrassen, afdrukken van levende organismen of fossielen.
In het museum is een mooie expositie over de IJstijden en het leven in die tijd. Ook is er een geologisch museum met een uitgebreide bibliotheek. In dit centum wordt veel aandacht besteed aan de erkenning van de Hondsrug tot officieel Geopark door Unesco. Kenmerk van een internationaal Geopark (meer dan 100 wereldwijd) is de combinatie van kwaliteiten als geologie, natuur, landschap, cultuurhistorie samen met kenmerken als educatie, behoud, conservering en duurzame ontwikkeling.

informatiebord keientuin Hunebedcentrum

de keientuin van het Hunebedcentrum in Borger

informatiebordje bij zwerfkei in keientuin

Tijdens mijn fietstocht ben ik ca. 10 van de ruim 50 Hunebedden tegengekomen. Hierbij de foto's van de mooiste exemplaren.

het grootste Hunebed in Drenthe bij Borger; 22 meter

het inwendige van een nagemaakt Hunebed

Dag 5: het beekdal van de Hunze

De Hunze ontspringt in Drenthe, en wordt gevoed door regenwater en kwelwater uit de oostelijke flank van de Hondsrug. het stroomgebied is vele kilometers breed, en strekt zich oostelijk uit tot in de veengebieden. De Hunze mondt uit in het Zuidlaardermeer en gaat verder als Reitdiep door Groningen naar het Lauwersmeer en de Waddenzee. Het Reitdiep is vroeger een zeearm geweest die langzaam is dichtgeslibd. (zie mijn beschrijving van Groningen).

door het stroomgebied van de Hunze

humor onderweg; een nep mammoet op ware grootte

veenmoerassen bij Borger

langs de Hunze

Oude Weer is een voormalig veengebied dat nu onderdeel uitmaakt van het stroomdal van de Hunze. Door graafwerkzaamheden worden meanders in de beek teruggebracht en zijn waterbergingsgebieden aangelegd.

informatiepaneel bij Oude Weer

natuurontwikkeling bij Oude Weer, moerassen en natte graslanden

informatiepaneel bij de uitkijktoren van Elzemaat, een voormalig pompgebouw

zicht op meander vanuit de uitkijktoren

monding van de Hunze in het Zuidlaardermeer

humor bij Annen, geen buizerd gezien, wel een mooi bos

pingo ruïne bij Annen

Dag 6: naar Stadskanaal

Voorlopig de laatste dag in Drenthe. Ik heb het rustig aan gedaan en ben over de Hondsrug naar het veengebied bij het lintdorp Stadskanaal gefietst. Zo doende doorkruis je allerlei landschappen.

naar Stadskanaal

Aan de hoogtecurve van Strava is te zien dat deze fietstocht over de ribbels van het Hondsrug gebied gaat, zowel heen als terug. Het veengebied in het midden van de curve bij Stadskanaal ligt iets boven zeeniveau.

Tenslotte

Drenthe is zó mooi, ik heb meer tijd nodig om alles te zien en te beleven. Ik kom zeker snel terug. Op mijn to-do-list staan:

• Bargerveen (onder Emmen; een van de laatste hoogveengebieden in NL)
• Zuid-West Drenthe (Dieverzand, Havelterberg en Nationaal Park Dwingelderveld)