Zuid-Limburg

Fietsen in Zuid-Limburg - mei 2018

Zuid-Limburg heeft een plateau-landschap, een voormalige zeebodem; opgeheven door tectonische processen en ingesneden door rivier- en beekdalen zoals de Maas, Gulp en Geul. Het hoogste punt is de Vaalserberg, 322 meter, terwijl het waterniveau van de Grensmaas ca. 46 meter bedraagt. De opheffing is mede veroorzaakt doordat Afrika tegen Europa drukt waardoor Alpen en Ardennen ontstaan zijn. Nog steeds ontstaan door deze geologische processen aardbevingen in Zuid-Limburg. Na verlanding ontstond in het Carboon een moerasgebied; de bron van de steenkool in de Zuid-Limburgse en West-Begische bodem.

bron internet; Actueel Hoogtebestand Nederland

Fietsen in dit landschap wordt een fysieke uitdaging. Het is mijn bedoeling eerst de loop van enkele rivieren te volgen en daarna de heuvels in te trekken vanuit mijn standplaatsen Gulpen en Eys!

mijn logeeradres in Euverem bij Marriët Custers (Vrienden op de Fiets)

Bron: Wikipedia

Ik heb de volgende reisdoelen:

• volgen van rivieren en beken van het Heuvelland (Gulp en Geul)
• bezoek aan Grensmaas (project "ruimte voor rivier")
• beklimming van de Vaalserberg
• bezoek aan landtong van St. Pietersberg en plateau van Margraten
• volgen van kanalen rond Maastricht (Albertkanaal, Julianakanaal, Zuid-Willemsvaart)

Inhoud

• Dag 1: langs Geul en Gulp
• Dag 2: beklimming Vaalserberg
• Dag 3: St. Pietersberg, Grensmaas en rivierterrassen
• Dag 4: Nationaal Park "de Hoge Kempen" (BE)
• Dag 5: de omgeving van Eysden en de Eyserbeek

Dag 1: langs Geul en Gulp

langs Geul en Gulp

Vandaag niet te ver gefietst vanwege het dreigende onweer. Wel een mooie rit met flinke hellingen (o.a. Cauberg bij Valkenburg). Langs riviertjes, kastelen, bospaden en lössplateau's.

zwaar weer op komst

plateau met beekdal van Gulp

De Gulp en Geul, alsmede andere afwateringsriviertjes, hebben het plateau-landschap van Zuid-Limburg behoorlijk ingesneden. Deze riviertjes behoren bij het stroomgebied van de Maas. Op de Limburgse plateau's vindt veel akkerbouw plaats op de vruchtbare lössgrond. Echter er vindt ook erosie plaats door de in heftigheid toenemende regen, waardoor niet alleen grond maar ook landbouwchemicaliën uitspoelen en via riviertjes in de lagere delen van het land terecht komen.

de Geul

vakwerkhuis

Vakwerkhuizen komen veel voor in Zuid-Limburg. Het huis is opgetrokken vanuit een houten geraamte, opgevuld met takken, en aangesmeerd met een mengsel van stro en leem.

graften op helling

Graften zijn mini-terrassen op een helling, ontstaan door een combinatie van menselijke activiteiten en natuurlijke processen. Vaak in gebruik als een natuurlijke afscheiding voor vee.

huizen op helling van Geuldal

stuw van Geul in Valkenburg

onweer op het plateau van Margraten

Dag 2: beklimming Vaalserberg

Vandaag mooi weer; het is tijd voor het hoogste punt van Nederland, de Vaalserberg (322 m). Een mooie klim met enkele pittige hellingen van meer dan 10 graden.

rondje Vaalserberg

hoogteprofiel beklimming Vaalserberg (322 m)

snelheidsprofiel beklimming Vaalserberg

uitzicht vanaf Vaalserberg naar België

Belgisch kasteel

Dag 3: St. Pietersberg, Grensmaas en rivierterrassen

Vandaag heb ik de waterlopen gevolgd rondom Maastricht.

enkele waterlopen rondom Maastricht

De Grensmaas is niet bevaarbaar voor grote vrachtschepen. Daarom is een aantal kanalen gegraven door het heuvellandschap om de scheepvaart om te leiden. Zo snijdt het Albertkanaal in België dwars door het St. Pietersberg plateau. Je kunt nu dus om deze berg heen fietsen. Aan de Nederlandse kant ligt het Julianakanaal evenwijdig aan de Maas. De Maas wordt dus ingesloten door beide kanalen, soms maar op enkele tientallen meters afstand van elkaar.

Verder naar het noorden van Limburg voegen deze kanalen samen en bij Maasbracht wordt de Maas dieper en dus bevaarbaar.

pontje bij Eijsden

doorsnijding Pietersberg plateau door Albertkanaal

De St. Pietersberg is vooral bekend van de grotten en de mergelwinning t.b.v. de cementindustrie. Mergel is een afzettingsgesteente en bestaat uit de kalkskeletjes van talloze zeedieren die 70 miljoen jaar geleden in de zee leefden op de plaats waar nu Zuid-Limburg ligt.

Château Neercanne bij Kanne, opgetrokken uit mergel

Mergel is het gele kalkgesteente dat onder de Zuid-Limburgse bodem te vinden is. In zijn natuurlijke omgeving is mergel redelijk zacht en bewerkbaar. Eenmaal in de buitenlucht wordt het mergel hard en massief. Ideaal geschikt voor de bouw van burchten, muren en huizen. Dit wisten de Zuid-Limburgers al ver vóór de Middeleeuwen. Vandaar dat veel kastelen uit vervlogen tijd uit mergel opgetrokken zijn. Door mergelwinning ontstond een gangenstelsel van meer dan 240 km lang.

de splitsing van Albertkanaal met het verbindingskanaal Briegden-Neerhalen

project "ruimte voor de rivier" bij Herbricht en Oud-Rekem

Het RivierPark Maasvallei strekt zich uit langs de regenrivier de Maas. In de winter, bij o.a. zware regenval in de Ardennen, krijgt de rivier de ruimte om uit haar bedding te treden, zodat overstromingen zoals in de 90-er jaren tot het verleden behoren. Hierdoor ontstond een uitgebreid netwerk van rivierarmen, oeverwallen, stroomgeulen, grindplassen en uiterwaarden.
Door verlagen van de uiterwaarden, aanleg van nevengeulen en uitdiepen van de grindbedden in de rivier en hier en daar doorsteken van de zomerdijk kan de rivier bij hoogwater de breedte opzoeken, zodat het waterpeil minder stijgt. Daardoor vermindert het risico op overstromingsgevaar. Veiligheid en natuurontwikkeling gaan hier "hand-in-hand".

water in de uiterwaarden t.g.v. doorsteken zomerdijk 

verzwaren winterdijk van het Julianakanaal 

zicht op midden- en hoge (oude) terrassen van Maasvallei

de "Holle Weg" bij Beek

Een holle weg ontstaat als in de regentijd het water wegstroomt. Vaak zoekt het water de laagste punten in het landschap en dat zijn vaak weggetjes. Na verloop van tijd kan de weg "uitslijten" als de bodem zacht is, waardoor de weg steeds dieper in het landschap komt te liggen.

zicht op Maasvallei vanaf Wijngaardsberg

jongste Maas-terrassen met hellingbos op steile overgangen

bron: Geologie van Nederland

In de geologische geschiedenis heeft de Maas zich steeds verder ingesneden in het landschap. Door specifieke omstandigheden (IJstijden, afgewisseld door interglacialen en opheffing van het hele gebied van Zuid-Limburg, Eiffel en Ardennen).
Steeds opnieuw bleef een terras achter. Omdat de Maas zijn loop langzaam naar het westen heeft verlegd, zijn alleen de terrassen aan de oostkant nog terugvindbaar.
De terrassen zijn bedekt door löss en daarom zijn van de oorspronkelijke 31 terrassen er nog 3 zichtbaar; de oude terrassen, hooggelegen, de jongste terrassen, het huidige Maasdal. Daartussenin is lokaal een middenterras waarneembaar, bijvoorbeeld bij Elslo.

Dag 4: Nationaal Park de Hoge Kempen

Bron: Wikipedia

Het is tijd om het Belgische deel van de Grensmaas eens te bekijken. Het Nationaal Park de Hoge Kempen is tamelijk nieuw (2006); dit restant van een Maas-terras ligt op de overgang van de Maasvallei naar het Kempens Plateau. Een mooi glooiend gebied, met veel gemengd bos, afgewisseld door dorpen met vaak mooie woonhuizen. Het geeft mij een beetje de indruk die ik ken van de Veluwe.
Dit eerste Nationale Park in Vlaanderen is mede aangelegd als werkgelegenheidsproject ter compensatie van de mijnsluitingen in Vlaanderen. De vaak vrijliggende fietspaden zijn uitstekend bewegwijzerd met fietsknooppunt-borden.

rondje door NP de Hoge Kempen (België)

In de video is duidelijk te zien dat er nog veel industrie in dit gebied aanwezig is. Er zijn plannen om in de toekomst dit gebied meer aan de natuur terug te geven en zodoende verder te ontsnipperen om tot een samenhangend natuurgebied (Natura 2000) te komen. Er zijn al een aantal ecoducten naar andere terreinen aangelegd.

industrie in het Nationaal Park

langs het verbindingskanaal Briegden-Neerhalen tussen Albertkanaal en Maas

Dag 5: de omgeving van Eysden en de Eyserbeek

Mijn nieuwe overnachtingsadres is in het stationsgebouw in Eys, waar af en toe een toeristische stoomtrein langskomt.

het B&B gebouwtje, tevens wachtkamer voor de stoomtrein

uitzicht vanuit de B&B over het dal van de Eyserbeek

rondje om Eys

Vandaag veel geklommen (ruim 900 m) en idem gedaald; zie hoogtegrafiek. En uiteraard heel langzaam de hellingen op en flink remmen bij afdalingen (zie snelheidsanalyse).

hoogte verschillen rondje om Eys

snelheidsanalyse rondje om Eys

restant heuvel Mottekasteel uit Middeleeuwen in Eys

Een Mottekasteel is een verdedigingswerk uit de Middeleeuwen, meestal opgetrokken met hout en voorzien van een slotgracht. In dit geval was het kasteel op een uitloper van een heuvel (de "heuvelkaap") gebouwd en heeft men de heuvel doorsneden om de vijanden (Vikingen, Moren of roversbenden) buiten te sluiten.

Romeinse resten opgegraven bij Hulsberg (Valkenburg)

de Geul in Valkenburg

Valkenburg en omgeving heeft een verleden als belangrijk gebied dat verdedigd moest worden. Diverse restanten van Romeinse ruïnes, kastelen, stadsmuren en verdedigingspoorten wijzen daar op.

kasteelruïne op heuvel in Valkenburg

watermolen in Gulpen

Dag 6: Maasplassen Thorn en Maasbracht

Bij Maasbracht komen Julianakanaal en Maas weer bij elkaar. In dit gebied zijn veel plassen, voornamelijk ontstaan door grindwinning. Stevensweert is een oud vestingstadje, gelegen tussen twee Maasarmen en Thorn (het "witte dorp") is een toeristische trekpleister vanwege de vele witte huisjes.

Maar vanwege de regen zullen deze plannen even moeten wachten tot mijn volgende bezoek aan Zuid-Limburg.