Zeeland

Fietsen in Zeeland - op het snijvlak van land en water

Na de heuvels van Zuid-Limburg is het tijd voor een weekje in de weidse polders van Zeeland. Ik wil een aantal natuur-ontwikkelingsgebieden bezoeken en nog even door de Hedwigepolder fietsen vóórdat de dijken doorgestoken worden!!

Inhoud

• Dag 1: door de "Zak van Zuid-Beverland"
• Dag 2: van de Westerschelde naar de Oosterschelde
• Dag 3: Verdronken Land en te verdrinken land
• Dag 4: op zoek naar de vliedbergen van Walcheren
• Dag 5: de Vroongronden van Schouwen-Duiveland

Laat ik beginnen met een liedje van Saskia en Serge; zomer in Zeeland.

Dag 1: door de "Zak van Zuid-Beverland"

Vanuit mijn Vrienden-op-de-fiets logeeradres bij Wieni Uitman in 's-Gravenpolder ben ik "de zak ingedoken". Een prachtig landschap, vorm gegeven door mens en natuur. Dit deel van Zuid-Beverland is stukje bij beetje veroverd op de zee in de Westerschelde. De vele slingerende dijkjes met inlaagpolders zijn daar de zichtbare bewijzen van. Over die dijkjes, vaak met boomsingels, kun je heerlijk fietsen en heb je een mooi uitzicht net een paar meter boven het land.

door de "Zak van Zuid-Beverland"

Allereerst heb ik het "Zwaakse Wiel" bezocht, het restant van een machtige zeearm die Walcheren van Beverland scheidde. Beide destijds eilanden, omgeven door slikken en schorren.

bron: JimBernaards.be

Op het oude kaartje, de situatie in 1580, zie je deze twee eilanden nog gescheiden door een bevaarbare zeearm met een oostelijke uitloper onder Goes, het huidige Zwaakse Wiel.

zicht op het Wiel, nu een langgerekt meertje

informatiepaneel; Natuurmonumenten wil dit gebied uitbreiden en beheren

de dijk van de Zwaakse Wiel

Deze dijk wordt wel de "kwade dijk" genoemd. Nabij het dorpje Kwadendamme was de dijk niet altijd betrouwbaar; hij brak nogal eens door.

stoomtrein lijntje door dijk met bij hoogwater afsluitbare deur

Jacobspolder

Door het uitdiepen van de Westerschelde, ten zuiden van Zuid-Beverland, nam het areaal slikken en schorren af. Dit werd gecompenseerd met nieuwe natuur; aan de dijkvoet van "de Zak" werd het maaiveld verlaagd en door zoute kwel onder de dijk door ontstonden brakke polders; ideaal voor wadvogels.

buitendijkse slikken en schorren; natuurlijke golfbrekers

huidige zeedijk; links de Westerschelde, rechts inlaagpolders

Zeêuwse Riempjesroute 

Zuudschorre

Kiek en luuster
nae dit landschap,
vol waeter, wind en wolken,
zuivere deining in de golven,
drômend schorr' en wisselend tie.

Kiek en luuster.......
a was 't maer een ôgenblik
wiede Westerschelde-verten
't zilte licht op een murmelend slik

Jan Gunter

Fort Ellewoutsdijk, ter bescherming van de scheepvaart in de Westerschelde

inlaagpolder, onder water gezet

wielen (dijkdoorbraken) aan het "brillendijkje"

informatie natuurontwikkeling Brillendijkje

Dag 2: Van de Westerschelde naar de Oosterschelde

De Schelde is een rivier die in Frankrijk ontspringt en via België naar de Noordzee stroomt. Vroeger had de Schelde in het estuarium meer stroombedden, vandaar de namen Wester- en Oosterschelde. Walcheren en Beverland waren destijds eilanden in die delta (zie kaartje bij dag 1). Uit een geschiedenis van overstromingen en stormvloeden is het Delta-plan ontstaan, dat land en bewoners tegen het water moet beschermen. Echter de havens van Antwerpen moeten wel vanaf de Noordzee bereikbaar blijven. Vandaar dat de dijken op de oevers van de Westerschelde (de zuidelijke tak) op deltahoogte zijn gebracht. 

De Oosterschelde is wel beveiligd maar staat niet meer rechtstreeks met de Schelde in verbinding (alleen via 2 kanalen met sluizen) en staat ook niet meer rechtstreeks in verbinding met de Noordzee (deze doorgang is afsluitbaar door schuiven in de Oosterscheldekering). De Westerschelde is nog steeds een economisch belangrijke zeevaartroute; terwijl de Oosterschelde (de noordelijke tak) zich heeft ontwikkeld tot een Nationaal Park met bijzondere natuurwaarden. 

Vandaag heb ik een rondje gefietst van de Westerschelde naar de Oosterschelde.

rondje "van de Westerschelde naar de Oosterschelde"

Allereerst ben ik op zoek gegaan naar zgn. vliedbergen. Dit zijn heuvels in het landschap waar in de Middeleeuwen kleine houten kasteeltjes op gestaan hebben. Ik vond er 2 bij Baarsdorp.

informatiepaneel vliedberg Baarsdorp

en dit is dan "de berg"

Verderop vond ik 's-Heer Arendskerke, een terpdorp met een kerk op de terp en een ring van schilderachtige huisjes aan de voet van de terp, met een bijzonder kunstwerk.

Kunstenaar Lamper heeft in opdracht van de gemeente dit kunstwerk gebouwd. De titel van het kunstwerk is een bekende Zeeuwse spreuk en verwijst naar de manier waarop mensen zich vroeger oriënteerden in het landschap. Het bestaat uit vier bakstenen pijlers in een roestvrijstalen constructie. Volgens Lamper doet deze denken aan het verdwenen koor van de Petruskerk in ‘s-Heer Arendskerke. In het stalen gewelf hangen twee vleugels, die verwijzen naar het wapen van het dorp.

"Rie maer op de torens"

voormalige zeearm Ooster-Schenge

Vervolgens ging de rit richting Goes. Iets ten noordwesten van Goes ligt Ooster-Schenge, het restant van de Schenge, een zeearm die Goes verbond met het water. Nu een strookvormig natuurgebied met mooie dijken erlangs waar je over kan fietsen.

Ooster-Schenge

Vervolgens door Goes, een mooi voormalig vestingstadje. Een rondje over de bastions en bolwerken gemaakt.

bastion van de vesting van Goes

Vanuit Goes verder gefietst naar de Oosterschelde. Hier kruiste ik bij Wemeldinge het Kanaal door Zuid-Beverland (uit 1866). Thans niet zo belangrijk meer, daar nu de meeste scheepvaart tussen Antwerpen en Rotterdam gaat via het nieuwe en grotere Schelde-Rijn kanaal (1975).
Het natuurontwikkelingsgebied tussen Wemeldinge en Yerseke, de "Yerseke Moer", is een veenweidegebied met een oorsprong van zoutwinning (moernering). Het zout werd vroeger uit het veen gewonnen door verbranding. Daardoor daalde de bodem en werd het land onveiliger voor overstromingen.

natuurontwikkelingsgebied "Yerseke Moer" onder de rook van Wemeldinge

Vervolgens langs de dijk van de Oosterschelde doorgefietst naar Yerseke, een havenstadje, grotendeels afhankelijk van de visserij. Hier trof ik zogenaamde "oesterputten" aan; afgebakende stukken Oosterschelde-water waar op gecontroleerde wijze oesters geteeld worden voor de consumptie. Voordeel is dat oesters niet meer zoveel in het wild gevist en geraapt worden, zodat de zeebodem gespaard wordt tegen beschadigingen.

informatiepaneel "oesterputten"

zicht op de "oesterputten" van Yerseke

Tenslotte via de oevers van de Westerschelde weer terug gefietst naar mijn standplaats 's-Gravenpolder, waar ik over de lokale dijkjes de loop van de Zwaaksche Weel, een voormalige kreekrest en thans een belangrijk natuurontwikkelingsgebied, gevolgd ben.

in het dal van de Zwaaksche Weel

Dag 3: Verdronken land en te verdrinken land

Om vanuit Zuid-Beverland naar Zeeuws-Vlaanderen te reizen heb je drie mogelijkheden

1. het voetveer van Hansweert (voorheen Kruiningen) naar Perkpolder
2. via het havengebied van Antwerpen (door de Schelde-tunnel)
3. door de Westerschelde tunnel (de langste tunnel van Nederland; 6,6 km)

Ik heb met de auto en de fiets achterop een rondje gemaakt met optie 2 en 3. 

Bron: Google tijdlijn (blauw is auto, groen is fiets)

Vandaag heb ik het Verdronken Land van Saeftinghe bezocht, thans buitendijkse kwelders, en de Prosperpolder in België resp. de Hedwigepolder in Nederland. Beide laatste polders, nu nog vruchtbaar landbouwgebied, worden "verdronken" (lees: afgegraven tot grondwaterniveau) als natuurontwikkelingsgebieden ter compensatie van het verlies aan slikken en schorren door het uitdiepen van de Westerschelde t.b.v. scheepvaart, en het uitbreiden van de haven van Antwerpen.

Verdronken Land en rechtsonder Hedwigepolder, rechtsonder Hedwig (bron: Wikipedia)

fietstocht door Hedwige- en Prosperpolder en langs Saeftinghe (buitendijks)

De polders van Zeeuws-Vlaanderen zijn prachtig. Veel kronkelige dijken met boomsingels waar het heerlijk fietsen is.

voormalige kreek

Prosperpolder met aan de horizon kerncentrale Doel en de haven van Antwerpen

nieuwe natuur in de Prosperpolder

toekomstvisie van Saeftinghe met zuidelijke uitbreiding van Hedwige en Prosper

In Zeeland heeft men een haat-liefde verhouding met het water. Steeds meer wordt duidelijk, dat de waterdreiging in de Noord-Westelijke delta van Europa van twee kanten komt; vanuit de Noordzee met zijn zeespiegelstijging, maar ook vanuit de rivieren van het achterland met soms enorme wateraanvoer door hevige regenval of smeltende sneeuw. Met in gedachten de geschiedenis van Zeeland is het onder water zetten van polders geen voor de hand liggende optie. Toch zou het kunnen helpen als buffer voor overtollig water van de Schelde, om opstuwing te voorkomen. Net als in Zuid-Limburg, waar de uiterwaarden verbreed zijn om de Maas de ruimte te geven. 
Voor de boeren is het vernietigen van vruchtbare akkers echter onvergefelijk. Alsof het verbouwen van voedsel en het gedurende generaties investeren in de grond opeens niet belangrijk meer is.

het gevoel van bijna iedereen weergegeven in twee woorden.

Vanaf het bezoekerscentrum Saeftinghe in Emmadorp kan je de dijk oversteken en een wandeling maken in de aanwassen van het verdronken land. Vroeger waren hier dorpen, die door de zee zijn teruggenomen. 

wandeling door Verdronken land van Saeftinghe vanaf de dijk

buitendijks ......

..... in het Verdronken Land

Vervolgens ben ik naar Hulst gereden, een mooi vestingstadje. Hier heb ik een wandeling gemaakt over de bolwerken en bastions van de oude vesting.

langs de bolwerken en bastions van vestingstad Hulst

bastions met gracht

restant kasteel Hulst

restant kasteel Hulst

zicht op toegangspoort

zicht op andere toegangspoort

Dag 4: op zoek naar de vliedbergen van Walcheren

In Zeeland komen nog veel vliedbergen voor, met name op Walcheren. Op deze heuvels werd in de middeleeuwen vaak een verdedigingstoren gebouwd; een zgn. motte kasteel. Een replica van zo'n kasteel is gebouwd bij openluchtmuseum Terra Maris tussen Oostkapelle en Domburg. Dit prachtige duingebied is onderdeel van natuurherstelplan "Oranjezon". Vroeger werd dit duingebied gebruikt als infiltratiegebied van water dat door de natuurlijke zuiveringsprocessen in de bodem gezuiverd werd tot drinkwater. Door de infiltratie van (vervuild) gebiedsvreemd water kwamen veel voedingsstoffen in de schrale duinbodem, waardoor er verruiging van de vegetatie optrad. Deze manier van waterzuivering vindt aan een groot deel van de Hollandse kust plaats maar nadert zijn einde. Tijd voor natuurherstel!

replica van een motte-kasteel op een vliedberg in Oostkapelle

informatiepaneel over vliedbergen

rondje over Walcheren

Walcheren was vroeger een eiland (zie kaartje uit 1580 bij dag 1) en was gescheiden van het eiland Beverland (voormalig eiland Borselle) door een zeearm waarvan het Zwaakse Weel het restant is. De zeearm lag ongeveer waar nu het kanaal door Walcheren ligt (te zien op het Strava kaartje hierboven). Later zijn beide eilanden door aanslibben en indijking aan elkaar "gegroeid". In het landschap van Walcheren zijn nog veel mooie kreekrestanten terug te vinden.

kreek in Walcheren

Er zijn op Walcheren veel verassende fietspaden; door de duinen, tussen de velden maar ook over kleine kronkelende binnenweggetjes. Deze laatste worden vaak aan beide zijden afgeschermd door hoge hagen. Behalve dat het mooie houtwallen zijn, zullen deze hagen ook bescherming bieden tegen de soms harde wind.

weggetje met windsingels

Ik heb op de topografische kaart een aantal vliedbergen gevonden die ik in het landschap wilde opzoeken. Soms verscholen achter een boerderij, soms langs de hoofdweg. Ik vond er 7 op mijn route, inclusief die bij Oostkapelle.

vliedberg St. Jan Ten Heere bij Aagtekerke

vliedberg 't Hof Hazenberg bij Aagtekerke

vliedberg bij Zoutelande

vliedberg Krommenhoeke bij Biggekerke

vliedberg Meindersweg bij Koudekerke

vliedberg Buttinge bij Middelburg

Tenslotte heb ik even gekeken in de haven van het schilderachtige stadje Veere.

zicht op de haven van Veere

Dag 5: de Vroongronden van Schouwen-Duiveland

Vandaag ben ik met de auto en de fiets achterop naar Schouwen-Duiveland gegaan. Via de Zeelandbrug, voorheen Oosterscheldebrug, heen (de langste brug van Nederland, ruim 5 km) en via de Oosterschelde kering terug. 

rondje met auto en fiets

Op Schouwen heerlijk gefietst met af en toe flinke wind tegen, vooral het buitendijkse stuk.

buitendijks "verboden" fietspad, nogal ruig en wind tegen

fietsrondje Schouwen-Duiveland

Schouwen-Duiveland bestond oorspronkelijk uit 4 eilanden. Door invloed van natuur en mens zijn deze eilanden tot één eiland samengegroeid. Qua natuurwaarden is het westelijke deel het meest interessant.

Schouwen-Duiveland (bron: Wikipedia)

Het zuidelijke deel grenst aan het Nationaal Park Oosterschelde. Aan de zuidkust van het eiland vindt veel natuurontwikkeling plaats zowel binnendijks als buitendijks; het zgn. Plan Tureluur. Veel binnendijkse inlagen wordt afgegraven tot grondwaterniveau, en tezamen met zoute kwel ontstaan brakwater moerassen waar veel wad- en watervogels verblijven. De afgegraven grond wordt gebruikt om de inlaag met een extra binnendijk te beschermen. Zo ontstaan de zogenaamde "karrenvelden". Gebieden waar de grond met karren is verwijderd.

karrenvelden

Aan de noordwest kant van Schouwen bevinden zich de Vroongronden; natte duinvalleien met kreken. In de natte duinvalleien bloeien veel typische duinbloemen op de schrale zandgronden. Deze gebieden zijn o.a. aangelegd als natuurcompensatie voor de Deltawerken.

bloemen in natte duinvallei

Aan de westkant van Schouwen ligt het grootste duinbos van Zeeland; Westerschouwen. Hier zijn de duinruggen soms doorgestoken om het verstuiven van duinen te stimuleren waar mogelijk.

informatiepaneel Westerschouwen

humor

stuivende duinen

De duinvalleien en de bossen van Westerschouwen worden o.a. begraasd door pony's.

de grasmaaiers van Staatsbosbeheer hebben pauze

Op de terugweg heb ik een bezoek gebracht aan Neeltje Jans; het voormalige werkeiland voor de aanleg van de Westerschelde kering.

boottocht vanaf Neeltje Jans

pijler nummer 66

Vanuit het werkeiland dat rond 1980 is aangelegd op de voormalige zandplaat Neeltje Jans zijn 65 pijlers gemaakt die geplaatst zijn in de monding van de Oosterschelde. Tussen deze pijlers zijn schuiven geplaatst die kunnen sluiten bij stormvloed. Nummer 66 was reserve maar dat bleek niet nodig.
Vanaf 2015 worden proeven gedaan met turbines om energie op te wekken uit de getijdestroming door de Oosterscheldekering.

Dag 6: Tholen

De volgende natuurontwikkelingsgebieden in Tholen lijken mij leuk (alleen de namen roepen al mijn nieuwsgierigheid op).

• Rammegors
• De Bruintjeskreek
• Slikken van de Haan
• Scherpenissepolder
• Van Haeftenpolder
• Pluimpot
• Krabbenkreek

Helaas voor mij, Tholen moet even wachten. Een klein probleempje met autoruiten die niet meer dichtgaan heeft voorrang. Geluk bij een ongeluk: ik was nog niet thuis of mijn fietsnavigatie systeem dat in reparatie was werd bezorgd. Daar ben ik blij mee.

Ik ben bijzonder verrast door Zeeland. Wat een prachtige provincie. En wat een goede B&B-verzorging van Wieni. Ik kom hier zeker terug.