Groningen

Fietsen in Groningen

bron: Wikipedia

Na Friesland en Zeeland vind ik het fijn om opnieuw de dijken, waterlopen polders en cultuurhistorische landschapselementen te verkennen; dit keer in Groningen. Ook hier is de invloed van de strijd van mens en natuur in het landschap zichtbaar.

Inhoud

• De landschappen van Groningen
• Dag 1: door Wierdenland; op zoek naar maren en wierden
• Dag 2: langs de oevers van de Maren
• Dag 3: naar het Zuiderlijk Westerkwartier; zandruggen en veen
• Dag 4: Westerwolde; een landschap van heide-ontginning en esdorpen
• Dag 5: langs de Waddenkust; het Hogeland
• Dag 6: Fivelingo; epicentrum van aardschokken
• Dag 7: Gorecht; héél on-Gronings
• Dag 8: de Wolden; het "wilde" gebied
• Dag 9: de Veenkoloniën; een prachtig landschap
• Dag 10: Oldambt; het doorbraakgebied van de Dollard

De landschappen van Groningen

De landschapsvormen en de ontstaanswijze van Noordoost Nederland zijn goed te zien op onderstaande kaart. De rode gebieden zijn restanten van de stuwwallen uit de IJstijden; hoger liggende landduinen en dekzand zijn oranje, doorsneden door groene beekdalen en de (voormalige) getijde gebieden met kwelderwallen hebben blauw/groene tinten. De veengebieden in het zuidoosten zijn grijs gekleurd.
Na de laatste IJstijd stond het waddengebied tot ver in de Noordzee droog; de zeespiegel was zo'n 50-100 meter lager dan nu. Door het voormalige landijs zijn sporen in het landschap achtergebleven als stuwwallen (bijvoorbeeld de Hondsrug, de rode lijn van Groningen naar het zuidoosten) en dikke dekzandlagen. Na het afsmelten van de gletsjers liep de Noordzee vol en uiteindelijk werden grote delen van Noordoost Nederland omgevormd tot een wadden- en kwelderlandschap, doorsneden door zeearmen.

bron: geomorfologische kaart van Nederland

Nadat de mens deze gebieden ging bewonen (in eerste instantie op terpen, de rode puntjes op de kaart) en de strijd met het water aanging, veranderde het natuurlandschap langzamerhand in een cultuurlandschap zoals we dat nu, vooral in Friesland en Groningen, kennen.

bron: Provincie Groningen; beleidsnotitie landschap

Deze gebieden met cultuurhistorische kenmerken worden nu gekoesterd en geconserveerd door de Overheid. Hier en daar wordt de natuur weer "gereset" door ontwikkeling van nieuwe natuur in voormalig agrarisch gebied. 
Op onderstaand kaartje staan de namen van de bijbehorende deelgebieden. Deze gebieden worden tijdens mijn fietstochten bezocht. 

bron: Provincie Groningen: agrarisch natuur- en landschapsbeheer

Mijn eerste overnachtingsadres is op een voormalige boerderij van de familie De Ruiter, nabij Oldehove in Humsterland. Een prachtige Vrienden-op-de-fiets accommodatie; ik heb een hele vleugel van de boerderij tot mijn beschikking! 
Deze omgeving was rond 1200 een eiland. De Lauwerszee had toen nog vrij spel in dit getijdengebied. Ook het gebied Middag, oostelijk van Humsterland, was een eiland. De naam stamt af van "Mid-Oog", met "Oog" van eiland, net als bijvoorbeeld in de naam Schiermonnikoog. De meeste van de voormalige wadgeulen zijn inmiddels dichtgeslibd of afgedamd.
Oldehove ligt in "Wierdenland". Een wierde of terp is een kunstmatige heuvel, opgeworpen om bij hoogwater een droge plek te hebben. Zulke heuvels komen voor langs de gehele kust van de Waddenzee tot in Denemarken. 

bron: http://landschapsgeschiedenis.nl/index.html

Dag 1: door Wierdenland; op zoek naar maren en wierden

Het Nationaal Landschap Middag-Humsterland ligt aan de noordwestkant van de stad Groningen. Het is een open, oud wierdenlandschap en al meer dan 2500 jaar in gebruik. De natuurlijke afwatering via wadgeulen is terug te zien in kronkelende sloten en laagten. Het gebied heeft meer dan 100 wierden, die in vroegere tijden bescherming boden tegen het zeewater.
In een convenant met betrokken partijen (overheid, landbouw, natuur, toerisme) is een plan voor behoud, beheer en ontwikkeling van dit gebied uitgevoerd (t.b.v. natuur, cultuurhistorie en landschap).

bron: Uitvoeringsprogramma Nationaal Landschap Middag-Humsterland

Allereerst ga ik eens met de fiets op zoek naar wierden (terpen) en volg ik waterlopen (de oude kweldergeulen, oftewel maren).

Dag 1: rondje Wierdenland

kerkje van Ezinga op een wierde vlakbij museum Wierderland

In Ezinge is veel archeologisch onderzoek gedaan door het gedeeltelijk afgraven van de plaatselijke wierde. Prof. Van Giffen (1884-1973) ontdekte dat de wierden door de eeuwen heen steeds verder opgehoogd werden, dus niet in één keer metershoog werden opgeworpen, maar eeuw na eeuw een beetje, om bescherming te blijven bieden aan het stijgende zeewater. De bewijzen werden geleverd door de ontdekking dat nieuwere boerderijen gebouwd werden op de ruïnes van oudere boerderijen (werden "gestapeld" als het ware). In het museum van Ezinge is daar een mooie tentoonstelling aan gewijd met een expositie van de vele gevonden gebruiksvoorwerpen.

informatiepaneel over historisch bodemonderzoek in de wierde van Ezinga

Allersmaborg bij Ezinga

spuisluis in Aduarderdiep

Een spuisluis of keersluis is bedoeld om polderwater af te voeren naar een boezem. In dit geval watert het Aduarderdiep bij Aduarderzijl uit in het Reitdiep (richting Lauwersmeer en uiteindelijk in de Waddenzee).
De spuisluis heeft deuren die automatisch door de waterdruk openen als het water in het Aduarderdiep hoger staat dan in het Reitdiep. Vroeger, toen het Reitdiep nog een open zeearm was met getijden, sloten de deuren bij hoogwater automatisch zodat het zoute zeewater de polder niet in kon.
Plaatsnamen die eindigen op"zijl" zoals Aduarderzijl en Delfzijl verwijzen naar een historie van een lokale spuisluis (in Groningen "zijl" genoemd).

fietspad langs de korenvelden bij Pieterburen

Reitdiep bij gemaal "De Waterwolf"; een van de grootste gemalen van Nederland

boezemgemaal De Waterwolf bij Lammerburen

Dag 2: langs de oevers van de Maren

bron: Landschapsgeschiedenis RUG

Het Nationaal Landschap Middag-Humsterland is rijk bedeeld met Maren, oude geulen van zeegaten, wadgeulen en kreken waardoor vroeger het zoute zeewater de polder in liep, maar nu het regenwater door afgevoerd wordt (zie kaartje boven). Vooral het Reitdiep, voorheen de Hunze, kronkelde door het landschap. Hier en daar zijn de bochten rechtgetrokken (gekanaliseerd) om dit voormalige zeegat bevaarbaar te maken tussen Groningen en de Waddenzee. Langs de oevers werden wierden opgeworpen om mens en vee tegen de getijden te beschermen. Later werden lokaal dijken aangelegd en tenslotte werd de gehele kust van de Waddenzee van beschermende zeedijken voorzien. 
De oude binnendijken en wierden verloren hun functie maar zijn nog volop in het beschermde landschap aanwezig. Op het kaartje is duidelijk zichtbaar dat de wierden vaak in rijtjes liggen, als kralen aan een ketting langs de voormalige maren. 

detail "kralensnoer" wierdendorpen langs de oevers van zeearm de Hunze; bron RUG

Deze oeverwallen waren van nature al iets hoger door afzetting van zand en klei bij overstromingen van de getijdestromen.

Maren en Wierden

Vandaag heb ik lekker gekronkeld door het landschap op zoek naar maren en wierden.

hoogtekaart Middag-Humsterland. Bron: Provincie Groningen

Op de hoogtekaart boven zijn de oude waterlopen (groen) goed zichtbaar. En ook de hoger gelegen wierden (donkerbruin).
In het land zijn de oude kreken niet altijd makkelijk te vinden. Op een dijkje heb je meer overzicht. Het zijn de laagste delen van het landschap, dus natter. Landschapsbeheer laat extensief grazen in deze kronkelige stroken; ook groeit er volop riet. Daarmee zijn de maren te herkennen.

links: extensief begrazingsbeheer op mare; rechts weiland voor hooiproductie

Het Reitdiep was een sterk meanderende zeearm. Zo sterk, dat de uitwaaierende zijarmen soms afgedamd werden omdat het land bedreigd werd, ook nadat dijken aangelegd waren. Later verlandden deze slingers maar ze zijn nog te herkennen, zowel op de hoogtekaart als in het landschap. Ten noorden van Oldehove was de dijk bedreigd door de Swalvebocht, meer keren verlegd en doorgebroken (zie gele cirkel op hoogtekaart), voordat de meander afgedamd werd en het Reitdiep werd rechtgetrokken. De groene meander is nog steeds zichtbaar, evenals een "wiel", het restant van een dijkdoorbraak bij mijn overnachtingsadres.

dijk bij Oldehove vanaf het Reitdiep

zicht op Reitdiepdijk vanaf Allersmaborg bij Ezinga

Reitdiep, ingeklemd tussen dijken

monding Aduarderdiep bij Aduarderzijl vanaf de spuisluis

Ten zuiden van Adorp zijn in het land nog de restanten zichtbaar van de voormalige borg Harssens, zie topografische kaart en informatiebord. Deze borg is gebouwd, verplaatst en tenslotte afgebroken. De slotgracht is nog aanwezig, zie foto.

boerderij Harssenbosch; voormalige borg Harssens

informatiepaneel borg Harssens bij Adorp

slotgracht borg Harssens

miniatuurkerkje van Harkema bij Den Ham

Piloersemaborg bij Noordhorn; laatste boerderijborg

Dag 3: naar het zuiderlijk Westerkwartier; zandruggen en veen

Het Zuiderlijk Westerkwartier van Groningen ligt aan tegen het eerder beschreven gebied rond Appelscha in Friesland; hogere zandruggen met daartussen lagere open laagveengebieden, gescheiden door sloten. Een mooi gebied met een coulissenlandschap en veel bomenlanen en houtwallen waar mooie fietspaden doorheen lopen.

fietsrondje door Zuidelijk Westerkwartier

Het weer was zeer afwisselend; slagregens met hagel en dan plotseling weer een stralende zon. En de hele dag windkracht 5. Dus ik heb mijn fietstrappers goed gevoeld.

Zwaar weer boven het Leker Meer

mooi fietspad door het veenweiden landschap

coulissenlandschap

een "natte corridor" in de Ecologische Hoofdstructuur

Dag 4: Westerwolde; een landschap van heide-ontginning en esdorpen

Vandaag eerst verkast van Oldehove naar Uithuizen. Een leuk vrienden-op-de-fiets huisje bij de familie Vogel. Toen met auto en fiets op pad.

Het mooie landschap van Westerwolde in het uiterste zuidoostelijke puntje van Groningen, met zijn slingerweggetjes en houtwallen, lijkt op Drente. Geen verre einders, maar intieme stukjes hei, bos en akkerland, kronkelende beekjes en glooiingen. 

Westerwolde

Ik heb de auto achtergelaten bij het vestingstadje Bourtange en ik heb de Ruiten Aa gevolgd. De ruggegraat van Westerwolde is de Ruiten Aa, een beek die zijn oorspronkelijke meanders heeft teruggekregen. Aan weerszijden van de beek, liggen gevarieerde bossen van meer dan een 1.000 jaar oud. Dit prachtige gebied wordt beheerd door Staatsbosbeheer.

langs het Ruiten Aa kanaal

een akker (es) tussen de houtsingels

beekdal van de Ruiten Aa

Langs de Ruiten Aa ligt een mooi fietspad dat door een parkachtig landschap met kleine bosjes en houtsingels loopt. 

kruising van Ruiten Aa kanaal en Mussel Aa kanaal

Het Ruiten Aa kanaal en het Mussel kanaal zorgen voor de waterafvoer van dit oorspronkelijke bijna volledig ontgonnen Bourtange (hoog)veengebied.

Terug bij de auto heb ik de vesting van Bourtange bezocht. Dit versterkte dorp stamt uit de tijd van de oorlogen tegen Spanje. De velden om de vesting konden onder water gezet worden (inundatie). Te weinig om te varen maar teveel om door te marcheren.
Het cultuurhistorische beleid van het gebied rondom de vesting bestaat uit behoud en herstel van het militaire landschap. Zo worden de oorspronkelijke schootsvelden open gehouden door begrazing.

topografisch beeld van de vesting

wandeling langs bastions en bolwerken (dubbele rijen!)

ophaalbrug vesting

hoofdpoort vesting

Dag 5: langs de Waddenkust; het Hogeland 

Door de eeuwen heen hebben de bewoners van Groningen steeds een stukje aangeslibd wad (een aanwas) ingedijkt en omgevormd tot agrarisch gebied. Dat zie je in het landschap terug aan de slaperdijken achter de huidige zeedijk. Soms wel drie achter elkaar. De van de zee gewonnen gebieden tussen de slaperdijk en de nieuw aangelegde dijk wordt inlaagpolders genoemd. Deze praktijk is niet meer toegestaan omdat de Waddenzee nu een beschermde status heeft gekregen.

langs de Waddenkust

humor

Groningen had vroeger een bloeiende baksteenindustrie. Grote oppervlakten klei werden afgegraven en verwerkt tot bakstenen, dakpannen en draineerbuizen. Door het hoge ijzergehalte in de klei kregen de producten een typisch rode kleur.

informatiepaneel voormalige steenfabriek Ceres....

.... nu industrieel erfgoed

links slaperdijk; rechts huidige zeedijk met inlaagpolder ertussen

Net als in Zeeland zie je ook in Groningen veel gebiedjes direct achter de dijk die omgevormd worden tot natuurontwikkelingsgebied. Door afgraven tot het grondwaterniveau ontstaan natte weilanden of meertjes met brak water. Ideaal voor weide- en wadvogels en zoutminnende vegetatie.

informatiepaneel natuurontwikkeling stichting "Wierde en Dijk"

natte weilanden brengen weidevogels terug

informatiepaneel Klutenplas bij Den Andel (Gronings Landschap)

Kluten-meertjes achter de dijk

menselijke sporen in de wadkwelders

Buitendijkse aanwassen werden vroeger door de plaatselijke boeren ingelijfd voor agrarisch gebruik. Daartoe werden gevlochten matten van rijshout en rijsdammen gebruikt bij de landaanwinning achter de waddendijken. Deze dammen remden de afstroming, zodat de kleideeltjes in het water eerder bezonken en het proces van aanwassen versnelde. De sporen van dit werk zie je terug in de lijnen en vlakken van de aanwas buiten de zeedijk.

oude- en nieuwe windtechnologie naast elkaar

windmolens bij de Eemshaven

De Eemshaven is aangelegd in het kader van het scheppen van werkgelegenheid in noordoost Groningen. De haven is geopend in 1973. Aanvankelijk bedoeld voor basischemie en olieraffinage, zijn de prioriteiten via overslag verlegd naar energie gerelateerde activiteiten.
Ik had geluk, vandaag was het "open-windmolen-dag". Ik heb voor het eerst een windmolen van binnen gezien. Helaas mocht ik niet naar boven. Zo'n grote molen kan gemiddeld 5000 huishoudens van stroom voorzien bij een windkracht tussen 2 en 11. Dus noordoost Groningen is een prima plek voor een windmolenpark. Altijd wind. Tijdens de open dag wil men de ambitie presenteren dat dit gebied heel belangrijk gaat worden bij elektriciteit uit wind (als vervanging van gas??).

afsluitbare deuren in de doorgang van een slaperdijk

Dag 6: Fivelingo; epicentrum van aardschokken

De streek Fivelingo is een voormalige monding van de veenrivier de Fivel in de Waddenzee. Nu is het een gebied van statige boerderijen, wierden, en kronkelige wegen en waterlopen. Het gebied is ook het centrum van de aardgaswinning en dus het epicentrum van de aardschokken.
Ik had verwacht veel huizen in de steigers te zien, maar het viel mee. Fivelingo is een mooie streek, niemand wil hier weg denk ik.
Het was een dag met lichte regen, ik heb weinig voto's gemaakt.

Het Schildmeer, de zuidelijkste punt van deze rit, is een voormalige meerstal; een natuurlijk hoogveenmeer. Door overwegend zuidwestenwind en veenwinning is het meer gegroeid in noordoostelijke richting.

Dannemeer

Het Dannemeer is een veenmoerasgebied; een nieuw natuurontwikkelingsgebied, aangelegd in het diepste deel van de provincie. Door waterpeilbeheer blijft het gebied onder water. 

langs de Meedstermaar bij Uithuizen

Een Maar is Gronings voor waterloop; meestal smalle, ondiepe en onregelmatige slootjes, die al eeuwenlang door het landschap stromen.

Dag 7: Gorecht; heel on-Gronings

De streek Gorecht is het gebied oost en zuid van de stad Groningen tot aan de grens met Drenthe.
De stad Groningen is al rond de elfde eeuw ontstaan op een plek waar ooit oude Drentsche esdorpen hebben gelegen. De plek is strategisch gelegen op het meest noordelijke deel van de Hondsrug, op de overgang van zand naar klei, en is aan beide zijden geflankeerd door moeilijk begaanbare hoogveenmoerassen. De bewoners waren relatief veilig voor zowel hoogwater als voor indringers. 

Groningen op de Hondsrug (bron: www.dehondsrug.nl)

De Hondrug is een overblijfsel uit de IJstijden. Een hoger gelegen rug van Groningen naar Drente. Ten oosten van de Hondsrug stroomt de Hunze en ten westen de Drentse Aa. Dit gebied wordt per fiets verkent. Helaas kon ik niet het hele rondje in beeld brengen vanwege een lege accu.

Gorecht; rondje om Zuidlaardermeer en Paternostermeer, dwars over de Hondsrug

Dag 8: de Wolden; het "wilde" gebied

Vandaag heb ik een rondrit gemaakt in "de Wolden"; twee voormalige hoogveengebieden in centraal Groningen. Het "Centrale Woldgebied" en "Duurswold". Mijn rit begon in Slochteren, een heel mooi dorp dat helaas voornamelijk bekend is van de aardgaswinning.
Beide gebieden liggen naast elkaar; ten noordoosten van de stad Groningen. Beide gebieden hebben ook een geologische historie van hoogveen, dat ontwaterd is waarna het veen afgebrand of gewonnen is om plaats te maken voor landbouw. Ten gevolge van deze praktijk is de bodem gaan dalen door inklinking en oxidatie van het resterende veen. Al enkele eeuwen kampen de bewoners met natte gebieden en afwateringsproblemen (vooral in de winter) doordat er een soort "diepe schotel" in het landschap ontstond.  
Daarbovenop kwam verdere bodemdaling door de aardgaswinning, door het wegnemen van de druk van het gas in de bodem. Maar dat gebeurde pas vanaf 1959, toen de aardgasbel ontdekt werd.

de NAM verwacht een halve meter bodemdaling (bron www.nam.nl)

Het is daardoor begrijpelijk, dat de laagste delen van deze gebieden nu mooie meren en moeraslandschappen zijn geworden. 

rondje "de Wolden"

De naam Wold heeft geen relatie met bos of woud; de historische betekenis is onontgonnen (wild) gebied, bestaande uit vochtige, dichtbegroeide veen- en kleigebieden.

Slochteren Kooipolder; gaswinning installaties

www.rustpunt.nu

Vandaag heb ik bij toeval een heel leuke organisatie ontdekt; rustpunt. Dit landelijke netwerk van particulieren biedt voorbij komende wandelaars en fietsers een toilet en koffie aan tegen kleine prijsjes. De rustpunten zijn aangegeven op de knooppunten app.

de Harkstederplas

Middelberterplas (woningen aan het water)

oude en nieuwe techniek van waterafvoer uit de lage polders

het Dannemeer, veenweiden en moerassen

de Fraylemaborg in Slochteren; met een geschiedenis vanaf 1300

Dag 9: de Veenkoloniën; een prachtig landschap

bron: www.plaatsengids.nl

De veenkoloniën strekken zich uit van Groningen via Drente naar Duitsland. De veenlagen konden oplopen tot 12 meter dikte. De veenvorming begon vóór de jaartelling door stagnerende waterafvoer in het laaggelegen gebied tussen de Hondsrug in het westen en de zandduinen van de rivier de Eems (in Duitsland) in het oosten. 
Het moerasgebied werd vanaf ca. 1600 verveend t.b.v. de turfwinning voor brandstof. Het gebied kenmerkt zich door een grootschalig open landschap met een structuur van kanalen en wijken (zijkanalen) voor de afvoer van turf per schip.
Na de vervening werden landbouwgebieden ontwikkeld.

Groningse Veenkoloniën

Alle vooroordelen ten spijt, deze rondrit door de Groningse veenkoloniën was mijn mooiste rit in Groningen tot nu toe. Wat een afwisselend landschap; kaarsrechte verkavelingssloten, lintdorpen, maar ook heel veel houtwallen, bosjes, natuurgebieden. En leuke fietspaden door de velden, met veel bruggetjes over de veenkavelslootjes.

natuurgebied "Tussen de Venen"

op weg naar Veendam

natuurgebied "Borgerswold"

Bosje bij Hoetmansmeer

Op het informatiepaneel van het bosje bij Hoetmansmeer is te lezen dat in deze regio resten van menselijke bewoning en voorwerpen zoals pijlpunten zijn gevonden. Na de laatste IJstijd was dit een relatief droog gebied; het zeewaterniveau was veel lager dan nu. Zo'n 10.000 jaar geleden woonden hier al mensen. Nadien steeg het zeewaterniveau en werd de afwatering van dit gebied een probleem, zodat veenvorming plaatsvond. Na het afgraven van het veen kwamen de bewijzen van vroege bewoning dus "onder het veen vandaan"!

Berenklauwen in het Vledderbos bij Stadskanaal

Tichelberg bij Onstwedde; een restant van de IJstijd

Dag 10: Oldambt; het doorbraakgebied van de Dollard

Oldambt is een jong zeeklei gebied. Winschoten vormt het hart en lag vroeger op een schiereiland, omgeven door het overstromingsgebied van de zeearm "de Dollard". Ook in dit gebied vond veenvorming plaats, maar veel veen is weggeslagen door de overstromingen. 
De Blauwe Stad, een nieuwbouwproject met huizen aan het Oldambtmeer, ten noorden van Winschoten, is gelegen op een lokatie waar vroeger een oud meer lag, het Huningameer. Dit meer was grotendeels dichtgeslibt maar werd in oude glorie hersteld en uitgebreid.

Huningameer (bron Wikipedia)

 

Oldambtmeer (linksboven Midwolde, rechtsboven Finsterwolde op beide kaarten)

fietstocht in Oldambt naar Dollard

Als je vanuit de Dollard naar Winschoten fietst, door de rechtverkavelde polders van het op de zee veroverde land, zie je aan de horizon het oude land met zijn kronkelige weggetjes iets hoger liggen. Een beetje zoals wanneer je in de kop van Noord-Holland door de relatief jonge Wieringermeerpolder naar het oude waddeneiland Wieringen fietst.

Opnieuw was de fietstocht door deze oude en nieuwe landschappen verrassend, net als de tocht door de veenkoloniën. Intieme oude dorpjes in het oude land, kaarsrechte polders met statige boerderijen in het nieuwe land en een mooi buitendijks fietspad tussen de schapen door langs de Dollard.

fietspad over de Turflaan, landgoed "de Ennemaborgh" bij Midwolde

een "doe-het-zelf-pontje" in de Blauwe Stad

op de dijk in de Blauwe Stad

Rijnswolderpolderdijk 

Net als op andere plaatsen in Groningen en Friesland heeft de mens door de eeuwen heen steeds een stukje aangeslibd land op de zee veroverd en bedijkt. Dat heeft geleid tot meerdere slaperdijken met tussenliggende inlagen. Deze slaperdijken hebben geen primaire zeewerende functie meer; die is overgenomen door de nieuwste dijk, de huidige zeedijk. Wel zijn de de wegdoorgangen in de slaperdijken afsluitbaar bij hoog water. Soms met deuren, maar hier met dikke panelen die in de sleuven van de dijk geschoven kunnen worden in noodsituaties. De weg is dan dus even niet meer te gebruiken.
Omdat de Waddenzee nu tot het Nationaal Erfgoed behoort, mag het aangeslibde land buiten de huidige zeedijk niet meer bedijkt worden.

Zicht op de haven van de Dollard bij gemaal Nieuwe Statenzijl

Op de zeedijk; links boerenland en rechts buitendijkse aanwassen met grazers

informatiepaneel over waterbeheer

Ik vind de informatie op dit paneel zo goed samengevat, en geldig voor heel Nederland, dat ik de tekst gedeeltelijk heb overgenomen in mijn fietsblog.

Van hoog naar laag
Water stroomt van hoog naar laag, ook in het werkgebied van Hunze en Aa's. De hoogste plek is de Hondsrug in Drenthe. Van daar loopt het land geleidelijk af richting de Eems en de Dollard in Groningen. Zo stroomt het water naar de zee.

Zeespiegel stijgt, bodem daalt
Door klimaatverandering wordt het warmer, stijgt de zeespiegel, valt er meer regen en worden de buien heviger. Omdat tegelijkertijd de bodem langzaam daalt, door inklinking of aardgaswinning, levert dat problemen op voor het waterbeheer. Het meeste water stroomt via spuisluizen bij laagwater vanzelf naar zee, maar dat wordt steeds moeilijker. Een gemaal kan het water altijd in zee pompen, dus ook als het waterpeil op zee hoger is dan het binnenwater.

Droge voeten
Vroeger zocht water zelf door beken en rivieren zijn weg naar zee. Om het water te beheersen en ervan te profiteren (landbouw) werden sloten en kanalen gegraven, dijken en gemalen gebouwd en beken en rivieren recht gemaakt. Nu kunnen we het water meestal sturen waar we willen.

Toekomstig waterbeheer
Meer bemalen is niet de oplossing voor toekomstig waterbeheer. Daar is veel meer voor nodig! Water moet langer vastgehouden worden in hogere gebieden en er is meer ruimte nodig om het te kunnen bergen in lagere gebieden, om zo de waterstand beter te beheersen. Het Waterschap kiest daarom voor een combinatie van middelen.

1. Vasthouden door herstellen van kronkelige beken (meanderen): water wordt langer vastgehouden en stroomt minder snel naar zee.
2. Waterberging. Soms, zoals in 1998, regent het zoveel dat het water over de kaden dreigt te lopen. Op zo'n moment kan het overtollige water worden opgevangen in een waterbergingsgebied. Zo houden we droge voeten.
3. Kadeverhoging. Ophogen en verbeteren van kades langs kanalen: betere berging van water en afvoer naar zee. Veiliger leefgebieden.

Soms is er juist te weinig water. Het water wordt dan uit het IJsselmeer "gehaald" en via Friesland of via Drenthe het gebied van Hunze en Aa's ingepompt, een hoogteverschil van 10 meter!